فلسفه‌نجومی طولانی‌ترین شب‌سال
تاریخ انتشار: ۳۰ آذر ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۶۷۱۰۴۰
امروز ۳۰آذر است؛ آخرین روز پاییز و وقت شمردن جوجه‌های سال! احتمالا برای امشب که می‌گویند طولانی‌ترین شب سال است برنامه‌ریزی کرده‌اید که دورهمی دوستانه و خانوادگی داشته باشید و از فرصت شب‌چله برای دید و بازدید و حافظ‌خوانی استفاده کنید. از نظر علمی و مشاهدات نجومی هم واقعیت این است که امروز ساکنان نیمکره شمالی زمین، کوتاه‌ترین روز سال و بلندترین شب‌سال را تجربه می‌کنند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
آسمان همچون کره
کره سماوی از مهمترین مفاهیم برای درک حرکت زمین، خورشید و ستارگان است. امشب به آسمان بالای سرتان نگاه کنید تا بتوانید این کره سماوی را در ذهن مجسم کنید؛ اگر بیرون از شهر بوده و افق بازی داشته باشید، خواهید دید که از لبه افق تا بالای سر شما، آسمان به شکل یک گنبد است که در فصلها، روز‌ها و ساعات مختلف آنچه در این گنبد می‌بینیم تغییر می‌کند. انگار آسمان کرهای است که بخشی از آن را به شکل گنبد در بالای سر خود می‌بینیم و اجرام درون آن مثل خورشید و ستارهها با زمان در حال تغییر است. در واقع گذشتگان برای درک بهتر حرکت اجرام آسمانی این تصور را داشتند و آسمان را برای خود به شکل کره فرض می‌کردند. این تصورات به دوره‌ای از تاریخ بازمی‌گردد که مردم زمین را مرکز عالم میدانستند. البته براساس علم نجوم، سال‌هاست که میدانیم زمین نه‌تن‌ها مرکز عالم نیست، بلکه بیشتر شبیه غباری در دل کهکشانی است که خودش فقط یکی از میلیارد‌ها کهکشان در عالم است. با این حال مفهوم کره سماوی همچنان برای توضیح حرکت اجرام آسمانی از نگاه ناظر زمینی به کار میرود. این کره هم‌مرکز با زمین در نظر گرفته می‌شود و درست مثل سیاره ما استوا، قطب شمال و قطب جنوب دارد. در این موقعیت فرضی، زمین ثابت بوده و خورشید در مداری در حال گردش به دور زمین است. به مدار چرخش ظاهری خورشید، دایره‌البروج گفته می‌شود. کلمه بروج جمع برج است که به معنای ماه‌های سال است و خورشید در ۳۶۵ روز این مدار را کامل طی می‌کند. مدار چرخش ظاهری خورشید در دایره‌البروج هم ۵/۲۳ درجه نسبت به زمین انحراف دارد. به این ترتیب اگر خط استوایی برای کره سماوی در نظر بگیریم، مدار خورشید در دو نقطه این محور را قطع می‌کند که به نقاط اعتدالین یا همان آغاز بهار و آغاز پاییز معروف است. بالاترین نقطه در این مدار انقلاب تابستانی و پایین‌ترین نقطه در آن هم انقلاب زمستانی نام دارد و خبر از رسیدن شب یلدا و آغاز زمستان می‌دهد.
یلدا؛ شب تولد خورشید شکست‌ناپذیر
«یلدا» برگرفته از واژه‌ای سُریانی است به‌معنای زایش. پیروان آیین مهر معتقد بودند که در پایان شب یلدا و با درخشش خورشید در نخستین شب زمستان است که مهر بر تاریکی چیره شده و از آن شب به بعد است که با زایش مهر طول مدت روز پیوسته بیشتر می‌شود. پس شب یلدا، شب تولد خورشید شکست‌ناپذیر یا همان ایزد مهر است و آن را آغاز سال قرار دادند؛ چنان که به باور برخی پژوهشگران نزدیک‌بودن جشن کریسمس مسیحیان با آیین یلدا که هزاران سال قدمت طولانی‌تری دارد نیز تصادفی نیست و ریشه در همین اعتقاد دارد. مهر یا میترا از ایزدان آیین مزدیسنا است. مهر، فرشته «پیمان» و «دوستی» و نمادش خورشید است. جالب است بدانید ابوریحان بیرونی هم از آیین یلدا با نام «میلاد اکبر» نام برده که منظور از آن را «میلاد خورشید» دانسته است.
جای خورشید در آسمان تعیینکننده یلدا
در همین ساعات آخرین روز پاییز و نخستین روز زمستان که خورشید کوتاه‌ترین قوس حرکت ظاهری خود را در آسمان روز می‌پیماید، بیشتر از هر روزی در سال از قطب شمال سماوی دور شده است و از هر زمان دیگری به قطب جنوب آسمان نزدیک‌تر. البته معنای بلندترین شب سال از نظر نجومی مترادف با این مفهوم نیست که عصر امروز شاهد زودترین غروب آفتاب و دیرترین طلوع در بامداد فردا باشیم. زودترین غروب آفتاب امسال حدود دو هفته پیش رخ داد و دیرترین طلوع سال هم حدود دو هفته دیگر اتفاق می‌افتد. اکنون در میانه این دو رویداد زودترین غروب و دیرترین طلوع است که بلندترین شب سال را تجربه می‌کنیم. انقلاب زمستانی در واقع همان واپسین روز پاییز یا نخستین روز زمستان است، خورشید از نظر ظاهری در کره آسمان به پایین‌ترین نقطه مداری خود می‌رسد. همچون لحظه تحویل سال، زمان مماس‌شدن مرکز قرص خورشید روی این نقطه نیز قابل محاسبه است. تا ساعاتی دیگر، در ساعت یک و ۲۸ دقیقه بامداد پنجشنبه اول دی ۱۴۰۱، خورشید به این نقطه می‌رسد. از آنجا که این لحظه در حد فاصل غروب آفتاب ۳۰ آذر تا طلوع صبحگاه اول دی رخ می‌دهد، امروز کوتاه‌ترین روز سال و امشب بلندترین شب سال برای ما در ایران و دیگر ساکنان نیمکره شمالی خواهد بود. جالب است بدانید طول روز در هر دو روز ۳۰ آذر و اول دی امسال حدود ۹ ساعت و ۴۴ دقیقه و ۲۵ ثانیه است. در حالی که طول روز در دیروز ۲۹ آذر به میزان۴ ثانیه بلندتر بوده و به ۹ ساعت و ۴۴ دقیقه و ۲۹ ثانیه رسید و طول روز جمعه دوم دی نیز ۳ ثانیه بلندتر از امروز و فرداست و به ۹ ساعت و ۴۴ دقیقه و ۲۸ ثانیه خواهد رسید. به این ترتیب می‌توانیم در نظر بگیریم که اختلاف زمانی طول امشب به‌عنوان شب یلدا از فردا شب (اول دی) کمتر از یک ثانیه بیشتر است. به عبارتی دیگر می‌توانیم بگوییم چنانچه به هر دلیلی امشب موفق به دیدار با خانواده و دوستان‌تان نشدید، فردا شب هم طول شب کمتر از یک ثانیه با امشب تفاوت دارد و باز هم می‌توان همچنان از فرصت یلدا برای تحکیم دوستی‌ها بهره برد.
منبع: جام جم
باشگاه خبرنگاران جوان وبگردی وبگردیمنبع: باشگاه خبرنگاران
کلیدواژه: شب یلدا نجوم ترین شب سال شب یلدا اول دی
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.yjc.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «باشگاه خبرنگاران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۶۷۱۰۴۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
«استون‌هنج» چه ارتباطی با «ماه» دارد؟ (+عکس)
تاریخ‌دانان مدت‌هاست می‌دانند که استون‌هنج (دایره صخره‌ای ماقبل تاریخ انگلستان) با در نظر گرفتن مسیر «خورشید» در ذهن ساخته شده است. در هر انقلابین، تماشاگران به تماشای تابش خورشید از میان این سنگ‌های تاریخی می‌روند. اکنون، محققان به این فکر افتاده‌اند که سازندگان استون‌هنج احتمالاً «ماه» را هم در نظر داشته‌اند.
به گزارش فرادید، کارشناسان میراث انگلیسی (English Heritage)، انجمن سلطنتی نجوم و چندین دانشگاه در انگلستان، پروژه جدیدی را آغاز کرده‌اند که ارتباط احتمالی استون‌هنج را با یک رویداد آسمانی به نام توقف ماه (Lunar Standstill)، بررسی می‌کند: دوره‌ای که طلوع و غروب ماه در دورترین فاصله از یکدیگر در امتداد افق قرار دارند. این رویداد فقط هر ۱۸ سال و 6 ماه یک بار رخ می‌دهد. رویداد بعدی امسال آغاز خواهد شد و تا سال ۲۰۲۵ ادامه خواهد داشت.
کلایو راگِلز، ستاره‌شناس باستانی دانشگاه لستر، می‌گوید: «ارتباط معماری اِستون‌هِنج با خورشید به خوبی شناخته شده، اما ارتباط آن با ماه نه.»
راگلز اضافه می‌کند که چهار سنگ جلوس اصلی استون‌هنج (تخته‌های کوچکی که مستطیلی را در اطراف سازه شکل می‌دهند) با موقعیت‌های ماه همسو هستند. محققان سال‌ها درگیر این بحث بوده‌اند که آیا این موضوع آگاهانه بوده یا نه و اگر آگاهانه بوده، آن‌ها چگونه به این آگاهی دست یافتند و هدفشان چه بوده است.
رابطه این بنای تاریخی با چرخه‌های خورشید کاملاً شناخته شده، اما محققان اکنون در حال بررسی ارتباط آن با ماه هستند
استون‌هنج از حدود ۵۰۰۰ سال پیش در چندین مرحله ساخته شد. این بنای تاریخی که از تخته‌سنگ‌های بهم پیوسته ساخته شده، از نظر معماری پیچیده‌ترین است. بیشتر مورخان موافقند که سازندگان استون‌هنج آگاهانه آن‌ها را با حرکات خورشید هماهنگ کردند که تثبیت سیستم اعتقادی آن‌ها بوده و آن‌ها تدفین را آنجا انجام می‌دادند.
محققان فکر می‌کنند حداقل یک توقف ماه در نخستین مرحله ساخت استون‌هنج رخ داده که به طور بالقوه بر طراحی و هدف این بنای تاریخی اثر گذاشته است. اضلاع دراز مستطیلِ سنگ‌های جلوس به سمت جنوبی‌ترین طلوع ماه در حالت سکون اصلی جهت‌گیری شدند. افزون بر این، بین ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ قبل از میلاد، قرن‌ها پیش از نصب این سنگ‌های بزرگ، مردم بقایای سوزانده‌شده مردگانشان را در خوشه‌ای در بخش جنوب شرقی سایت، در جهت جنوبی‌ترین موقعیت طلوع ماه دفن می‌کردند.
تئوری این است که حرکات ماه ممکن است در مراحل اولیه استون‌هنج مورد توجه قرار گرفته و بر طراحی بعدی آن اثر گذاشته باشند. تیمی از باستان‌شناسان (متخصصان درک تاریخی نجوم)، از بهار امسال این ایده را در محل مطالعه خواهند کرد.
آماندا چادبرن، باستان‌شناس دانشگاه آکسفورد، می‌گوید: «مشاهده مستقیم این ارتباط در سالهای ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ بسیار مهم است. بر خلاف خورشید، ردیابی منتهی‌الیه ماه کار ساده‌ای نیست و به زمان‌بندی و شرایط آب و هوایی خاص نیاز دارد. ما می‌خواهیم تجربه این طلوع و غروب شدید ماه را درک کنیم و جلوه‌های بصری آن‌ها روی سنگ‌ها را مشاهده کنیم.»
توقف عمده ماه هر ۱۸.۶ سال یک بار رخ می‌دهد
سازندگان استون‌هنج متعلق به فرهنگ‌هایی بودند که توسط رویدادهای آسمانی هدایت می‌شدند، بنابراین منطقی‌ست آن‌ها توقف بزرگ ماه را جدی بگیرند. نور ماه احتمالاً برای کارهایی مانند شکار مفید بوده و چرخه‌های آن، راه ایده‌آلی برای نشان دادن گذر زمان و سازماندهی رویدادها و جشن‌ها بوده است.
در طول یک توقف بزرگ، ماه قسمت‌هایی از افق را لمس می‌کند که خورشید هرگز به آن‌ها نمی‌رسد. کارشناسان فکر می‌کنند این منظره‌ی غیرمعمول احتمالاً برای فرهنگ‌هایی که حرکات اجرام آسمانی را ردیابی می‌کردند، مهم بوده است.
راگلز می‌گوید: «مردم از ده‌ها هزار سال قبل، از چرخه فاز ماه آگاه بودند. آنچه که فکر می‌کنم در مورد استون‌هنج اتفاق افتاده و این چیزیست که ما علاقه‌مند کشف آن هستیم، اینست که در حوالی یک توقف بزرگ، مردم متوجه شدند طلوع یا غروب ماه به طور غیرعادی در شمال یا جنوب است. آن‌ها دریافتند این اتفاق خاص است، در نتیجه به آن ادای احترام کردند و در نهایت جهت‌های مربوطه را یادمان‌سازی کردند. می‌توانید تصور کنید بزرگان آن دوران، زمانی را به یاد می‌آورند که ماه را در جهت مقدسی می‌دیدند و سپس، یک نسل بعد، مردم از شروع دوباره دیدن آن حیرت کردند.»
از آنجا که سکون‌های اصلی ماه به ندرت اتفاق می‌افتند، ممکن است نشانه جشن‌های اجتماعی، معنوی یا مذهبی مانند مراسم بزرگ‌شدن باشند.
جنیفر وکِسلر، مورخ می‌گوید: «ما هیجان‌زده هستیم که با یک تیم درخشان از باستان‌اخترشناسان برای کشف پیوند شگفت‌انگیز بین استون‌هنج و سکون اصلی ماه کار می‌کنیم. این فرصت به ما امکان می‌دهد در اسرار باستانی این بنای تاریخی و ارتباط آن با پدیده‌های آسمانی عمیق‌تر کاوش کنیم.»
کانال عصر ایران در تلگرام
مدیررسانهای پرسپولیس: سپاهان به جای شکایت بیجا، عذرخواهی کند